Bronnen

Gesprekken verlopen voor een deel onvoorspelbaar, maar ook voor een deel volgens betrekkelijk vaste patronen. De gespreksanalyse - de onderzoeksrichting die mijn adviespraktijk inspireert - heeft deze patronen ontdekt en vastgelegd. Met behulp van deze gesprekspatronen kunnen we het gewone begrijpen en het afwijkende interpreteren. Een voorbeeld van een gesprekspatroon is de opening van een 'gewoon' telefoongesprek. Die heeft een paarsgewijze structuur en verloopt doorgaans als volgt (op basis van Mazeland 2003):

1 De een roept de ander op met een bel of ringtone en de ander antwoordt. Met deze twee acties wordt contact tot stand gebracht. De opgebelde stelt zich door de telefoon op te nemen beschikbaar voor een minimale uitwisseling en misschien voor een langer gesprek.

2 De beller en de opgebelde identificeren zichzelf en de ander. Met een vaste telefoon zonder nummerherkenning gebeurt dit na de oproep en het antwoord. In Nederland noemt de opgebelde eerst zijn naam en daarna de opbeller. Gebruik je een mobiel, dan weet je vaak al met wie je contact zoekt voordat je oproept. Ook identificeert de opgebelde de opbeller vaak al voordat hij antwoordt. Of je vast of mobiel belt, de identificatie en aansluitend de herkenning is een vast onderdeel van het openingspatroon.

3 De opgebelde persoon en de opbeller groeten elkaar. Dit groeten laat zien of de opbeller en de opgebelde elkaar herkennen. Het groeten heeft verder als functie dat het formeel bekrachtigt dat opgebelde en opgebelde er (op zijn minst even) voor elkaar zijn.

4 De opbeller en de opgebelde wisselen hoe-gaat-het-vragen-en-antwoorden uit. Die uitwisseling kan werkelijk betekenis hebben: de gesprekspartners praten elkaar bij sinds de laatste keer dat ze elkaar gesproken hebben. Het kan ook een rituele dans zijn. Deze uitwisselingen functioneren in het ruimere kader van het telefoongesprek als een aftasten of de opbeller naar de volgende fase kan schakelen, waarin hij de reden waarom hij belt naar voren brengt.

5 De opbeller verschaft de 'reden-van-het-telefoongesprek'. Hij kan een vraag hebben, iets nodig hebben, iets gezamenlijks voorstellen enzovoort. Het gesprek kan nu alle kanten opgaan, terwijl het tot nu toe volgens een betrekkelijk vast stramien verliep. 

Dit openingspatroon zorgt ervoor dat de voorwaarden zijn vervuld om tot een gesprek te komen: de gespreksdeelnemers moeten fysiek voor elkaar beschikbaar zijn, ze moeten met elkaar in contact staan, ze moeten aandacht voor elkaar hebben, ze moeten conversationeel gaan samenwerken en ze moeten een tijd overbruggen. Pas dan kan het eigenlijke gesprek beginnen. 

Het patroon laat zien wat er aan het begin van een telefoongesprek gebeurt en welke functies dat heeft. Het stelt ons ook in staat afwijkingen van het patroon te interpreteren. De Amerikaanse socioloog Harvey Sacks vond bijvoorbeeld dat de opbellers naar een noodnummer voor mensen die aan zelfdoding denken zichzelf opmerkelijk vaak niet identificeren. Ze kozen voor andere acties (bv. 'Ik versta u niet'). Daarmee voorkwamen ze dat ze gecategoriseerd werden als 'mogelijk suïcidaal'. 

Andere voorbeelden van gesprekspatronen zijn: de afsluiting van gesprekken, de samenvatting, het tonen van scepsis, met een zuur gezicht plagerijen in ontvangst nemen en de stapsgewijze verandering van gespreksonderwerp.